Phân biệt lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi ở trẻ và cách chữa

Một số trẻ sinh ra gặp tình trạng dính thắng lưỡi – một dị tật bẩm sinh phổ biến nhưng dễ bị bỏ sót nếu không quan sát kỹ. Vậy lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi khác nhau như thế nào? Làm sao để phát hiện sớm và điều trị kịp thời nhằm tránh ảnh hưởng đến việc ăn uống, nói chuyện của trẻ?

Bài viết dưới đây AVAKids sẽ giúp cha mẹ phân biệt rõ ràng giữa lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi, nhận biết các dấu hiệu đặc trưng, hiểu rõ mức độ nghiêm trọng cũng như phương pháp điều trị hiệu quả.

1Hình ảnh lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi

Ba mẹ có thể nhận biết bé đang có lưỡi bình thường hoặc bị dính thắng lưỡi dựa vào hình ảnh sau đây:

Hình ảnh lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi

2Dính thắng lưỡi là gì?

Dính thắng lưỡi (tên khoa học là Ankyloglossia) là một dị tật bẩm sinh khá phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tình trạng này xảy ra khi dây thắng lưỡi (lingual frenulum) - một màng mỏng niêm mạc nối mặt dưới của lưỡi với sàn miệng - bị ngắn, dày hoặc căng bất thường, làm hạn chế cử động bình thường của lưỡi.

Theo thống kê, có khoảng 5% trẻ sơ sinh mắc phải tình trạng này, trong đó bé trai có nguy cơ gặp phải cao hơn bé gái. Dính thắng lưỡi thường được phát hiện sớm, ngay trong tháng đầu đời thông qua việc thăm khám sức khỏe định kỳ hoặc khi mẹ thấy bé gặp khó khăn trong việc bú mẹ.

Dính thắng lưỡi xảy ra khi dải mô mỏng (gọi là thắng lưỡi) nối giữa mặt dưới của lưỡi và sàn miệng ngắn, dày hoặc dính bất thường

3Các mức độ của dính thắng lưỡi

Tình trạng dính thắng lưỡi được phân loại thành 4 mức độ dựa trên chiều dài của dây thắng lưỡi (lingual frenulum) và mức độ hạn chế chuyển động của lưỡi. Việc phân loại này giúp bác sĩ đánh giá mức độ nghiêm trọng và đưa ra phương án điều trị phù hợp.

Việc phân độ không chỉ dựa trên số đo mà còn kết hợp quan sát thực tế khả năng vận động của lưỡi và biểu hiện chức năng (như bú, nói chuyện, ăn nhai...).

4Dấu hiệu trẻ bị dính thắng lưỡi

Nếu trẻ bị dính thắng lưỡi, ba mẹ có thể quan sát thấy một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

Trẻ bị hạn chế cử động lưỡi:

• Khó đưa lưỡi lên trên: Bé không thể hoặc rất khó đưa lưỡi chạm vào vòm họng trên hoặc môi trên.
• Khó đưa lưỡi sang hai bên.
• Lưỡi không thè dài ra ngoài môi dưới được: Thường chỉ đưa được đến mép môi hoặc thụt vào trong.

Hình dạng lưỡi bất thường:

• Đầu lưỡi có hình trái tim hoặc hình chữ W: Khi bé khóc hoặc cố gắng thè lưỡi, phần dây thắng ngắn sẽ kéo đầu lưỡi xuống, tạo thành một vết lõm ở giữa.
• Đầu lưỡi có vẻ vuông hoặc phẳng thay vì nhọn khi đưa ra.

Khó khăn khi bú mẹ (ở trẻ sơ sinh):

• Khó ngậm bắt vú: Bé không ngậm sâu được vào quầng vú mẹ, chỉ mút hời hợt ở đầu ti.
• Hay trượt ti, nhả ti ra khi bú.
• Phát ra tiếng "tặc tặc" khi bú.
• Bú lâu nhưng không hiệu quả, bé vẫn đói, hay quấy khóc, chậm tăng cân.
• Gây đau, nứt hoặc tổn thương núm vú của mẹ.

Ảnh hưởng đến ăn uống (ở trẻ lớn hơn): Khó khăn khi nhai nuốt một số loại thức ăn, khó làm sạch thức ăn bám trên răng bằng lưỡi.

Vấn đề về phát âm (ở trẻ bắt đầu tập nói):

• Nói ngọng, khó phát âm các âm cần cử động lưỡi linh hoạt như: t, d, s, th, r, l, z.
• Ở trẻ lớn hơn, khi nói hơi có thể bị luồn sang hai bên má.

Vấn đề răng miệng:

• Răng cửa hàm dưới có thể bị nghiêng hoặc thưa do lưỡi không cử động đúng cách, tạo áp lực không đều lên răng.
• Khó vệ sinh răng miệng bằng lưỡi, tăng nguy cơ sâu răng, viêm nướu.

Quan sát trực tiếp thắng lưỡi: Thấy rõ dây thắng lưỡi ngắn, dày, bám sát vào đầu lưỡi.

Dính thắng lưỡi có thể nhận biết qua việc quan sắt bằng mắt thường

5Hậu quả của dính thắng lưỡi nếu không được điều trị kịp thời

Nếu không được phát hiện và xử lý sớm, tình trạng dính thắng lưỡi có thể gây ra nhiều hệ lụy cho sự phát triển toàn diện của trẻ:

• Khó bú mẹ, chậm phát triển thể chất: Trẻ bú kém do không ngậm vú đúng cách, không tạo được lực hút hiệu quả, dẫn đến không đủ dinh dưỡng, sút cân hoặc chậm tăng cân. Một số trẻ có thể bỏ bú hoặc quấy khóc trong khi bú.
• Ảnh hưởng đến phát âm và ngôn ngữ: Khi lớn hơn, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc phát âm các âm cần sự linh hoạt của lưỡi như “t”, “d”, “l”, “n”, “r”. Điều này khiến trẻ nói ngọng, nói không rõ, ảnh hưởng đến giao tiếp và sự tự tin.
• Vấn đề răng miệng: Lưỡi không di chuyển được dễ dẫn đến tích tụ thức ăn trong khoang miệng, tăng nguy cơ sâu răng, viêm lợi. Ngoài ra, thắng lưỡi ngắn cũng có thể làm răng cửa hàm dưới thưa, mọc lệch, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và chức năng nhai.
• Hạn chế một số kỹ năng: Trẻ có thể gặp khó khăn trong các hoạt động sử dụng lưỡi như liếm môi, ăn kem, huýt sáo, thổi sáo, chơi nhạc cụ hơi.
• Ảnh hưởng đến tâm lý: Trẻ nói ngọng hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp dễ bị trêu chọc, dẫn đến tự ti, lo lắng khi phải nói chuyện trước đám đông.

6Phương pháp điều trị dính thắng lưỡi: Cắt thắng lưỡi

Cắt thắng lưỡi (frenotomy hoặc frenectomy) là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay đối với trẻ bị dính thắng lưỡi. Đây là một thủ thuật đơn giản, bác sĩ sẽ sử dụng dao mổ, dao điện hoặc tia laser để cắt bỏ phần thắng lưỡi ngắn, giúp lưỡi có thể vận động linh hoạt hơn. Trong phần lớn các trường hợp, đặc biệt là với trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi, thủ thuật diễn ra nhanh chóng và gần như không gây đau đớn đáng kể.

Ưu điểm của phương pháp cắt thắng lưỡi:

• Thời gian thực hiện nhanh: Chỉ mất khoảng 1–5 phút với trẻ nhỏ.
• Ít chảy máu, phục hồi nhanh: Nếu được thực hiện đúng kỹ thuật, trẻ có thể bú sữa ngay sau đó.
• Hiệu quả rõ rệt: Khả năng bú mẹ, phát âm và chuyển động lưỡi cải thiện đáng kể sau điều trị.

Hạn chế cần lưu ý:

• Dù là thủ thuật đơn giản, vẫn cần thực hiện tại các cơ sở y tế uy tín để đảm bảo vô trùng, kỹ thuật chính xác và giảm nguy cơ biến chứng.
• Một số trẻ có thể cần luyện tập thêm sau phẫu thuật để cải thiện khả năng sử dụng lưỡi.

7Khi nào cần phẫu thuật cắt thắng lưỡi?

Không phải mọi trường hợp dính thắng lưỡi đều cần phẫu thuật. Quyết định can thiệp phụ thuộc vào mức độ dính và mức độ ảnh hưởng đến chức năng của trẻ:

Mức độ 1 và 2 (nhẹ đến trung bình):

• Nếu không gây ảnh hưởng rõ rệt đến việc bú mẹ hoặc phát âm, bác sĩ có thể đề nghị theo dõi thêm.
• Ở một số trẻ, đặc biệt với dây thắng mỏng, nó có thể tự giãn ra hoặc tự tách một phần khi trẻ lớn lên trong năm đầu đời.
• Có thể cân nhắc can thiệp sau 1 tuổi nếu bắt đầu ảnh hưởng đến ăn uống hoặc phát âm.

Mức độ 3 và 4 (nặng đến hoàn toàn):

• Thường gây ra khó khăn nghiêm trọng trong việc bú, ăn uống và chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến phát âm sau này.
• Các trường hợp này nên được can thiệp càng sớm càng tốt. Thời điểm lý tưởng thường là trước khi trẻ được 1 tuổi để tránh ảnh hưởng đến quá trình tập nói.

Quyết định cuối cùng về việc có cắt thắng lưỡi hay không cần dựa trên sự thăm khám và đánh giá kỹ lưỡng của bác sĩ chuyên khoa.

Phân biệt lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi là điều mà ba mẹ hoàn toàn có thể làm được thông qua việc quan sát kỹ các dấu hiệu về cử động lưỡi, hình dạng lưỡi và khả năng bú/ăn uống, phát âm của con. Nếu bé đang gặp tình trạng dính thắng lưỡi, cha mẹ đừng quá lo lắng và hãy đưa trẻ đến các cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ chuyên khoa (Răng Hàm Mặt hoặc Nhi khoa) thăm khám, chẩn đoán chính xác nhất.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán hoặc chỉ định điều trị của bác sĩ chuyên khoa.