Trẻ bị sốt, cha mẹ nên làm gì?

Sốt là một trong rất nhiều biểu hiện thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ khi vi khuẩn đang tấn công hệ  miễn dịch của cơ thể. Các mẹ thường rất lo lắng khi con bị sốt, nhất là sốt cao liên tục không hạ. Cũng có nhiều trường hợp bé sốt cao, lên cơn co giật khá nguy hiểm. Vậy liệu sốt thực sự chỉ có hại cho cơ thể? Những chia sẻ từ bác sĩ Nguyễn Thanh Sang sẽ giúp mẹ hiểu hơn về vấn đề này.

Đây là kinh nghiệm được bác sĩ Nguyễn Thanh Sang - bác sĩ nhi khoa tại Khoa Ung bướu - Huyết học, bệnh viện Nhi Đồng TP. Hồ Chí Minh đúc kết qua thời gian dài làm nghề y. Có thể gặp phải một số ý kiến trái chiều nhưng các mẹ vẫn có thể chọn lọc để áp dụng cho con của mình nếu thấy phù hợp.

1Định nghĩa tình trạng sốt ở trẻ

Nhiệt độ cơ thể bình thường của trẻ em là từ 36.5 - 37.5°C. Khi nhiệt độ đo được từ 37.6 - 38.5°C gọi là tình trạng tăng thân nhiệt. Bé được xác định là bị sốt khi nhiệt độ trực tràng lớn hơn hoặc bằng 38°C (101.3°F), nếu đo ở nách thì nhiệt độ từ 37.5°C trở lên. Riêng trẻ dưới 3 tháng tuổi sẽ được coi là bị sốt khi nhiệt độ ở thực tràng từ 37.5°C.

Nhiệt độ cơ thể của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể dao động liên tục trong ngày xung quanh mức 0.5°C. Nhiệt độ trong cơ thể bé thấp nhất vào buổi sáng và cao nhất khi chiều tối, do cơ chế hormone và nồng độ cortisol...

Sốt ở trẻ em là tình trạng tăng thân nhiệt trên 37.5°C

2Đo và xác định nhiệt độ cơ thể bé đúng cách

Ở mỗi vị trí khác nhau thì nhiệt độ đo được cũng sẽ khác nhau. Nếu mẹ đo nhiệt độ cho bé ở nách thì thông số trên nhiệt kế cần phải cộng thêm 0.5°C. Đo nhiệt độ ở hậu môn có thể lấy luôn chỉ số hiển thị trên nhiệt kế. 

Lưu ý: Một nghiên cứu năm 2000 chỉ ra rằng: Hơn một nửa (57%) bố/mẹ hiểu và áp dụng sai phương pháp hạ sốt cho con. Chính vì thế, bé vẫn có nguy cơ gặp phải những biến chứng đáng tiếc vốn có thể phòng tránh được. Đặc biệt, khi mẹ để con sốt quá cao thì bé sẽ dễ bị co giật.

3Trẻ sốt nên uống thuốc hay lau mát trước?

Theo bác sĩ Nguyễn Thanh Sang, cơ chế sốt có thể được giải thích đơn giản: “Khi sốt, cơ thể nóng lên, các men vi sinh trong cơ thể chúng ta vẫn hoạt động bình thường trong khi các men của vi khuẩn hay virus bị giảm hiệu quả. Khi đó, cơ thể ta vẫn "vận hành" trơn tru còn sự sinh sản của vi khuẩn thì chậm lại. Do đó, góp phần làm chậm sự lây lan của vi sinh vật.”

Bác sĩ Nguyễn Thanh Sang cũng cho biết thêm rằng sốt chỉ là một trong số rất nhiều cách mà cơ thể người hình thành trong quá trình tiến hoá để chống chọi với các vi sinh vật ban đầu. Vậy nên, sốt không thực sự có hại như nhiều người vẫn nghĩ. Vậy khi nào thì cần chú ý đến tình trạng sốt, nhất là sốt ở trẻ em? Đó là khi sốt gây nên các biến chứng. Trong đó, biến chứng thường gặp và nguy hiểm nhất chính là co giật. Nếu bé có tiền căn sốt co giật thì cần tích cực hạ sốt khi bé bị sốt trở lại.

Lau mát là cách mà các mẹ thường dùng nhưng không có hiệu quả đối với trung tâm điều hoà thân nhiệt ở não. Sử dụng nước để lau mát chỉ dừng lại ở hạ thân nhiệt vị trí ngoại vi. Đôi khi, việc này lại có tác dụng ngược là gây nên tình trạng co mạch ngoại biên và rối loạn thân nhiệt. Hệ quả là 70% số bé có tình trạng nhiệt độ cơ thể tăng cao hơn trước sau khi được lau mát.

Xác định tình trạng sốt ở trẻ và cách hạ sốt. Hình ảnh: bác sĩ Nguyễn Thanh Sang

NICE guidance - Hướng dẫn xử lý sốt ở trẻ em có những nguyên tắc khá nổi tiếng mà các mẹ có thể tham khảo. Trong đó, có 8 kết luận chính và cực kỳ quan trọng cho vấn đề này:

[1] Trẻ < 04 tuần tuổi, đo thân nhiệt bằng nhiệt kế điện tử ở nách (electronic thermometer).

[2] Trẻ > 04 tuần tuổi, dùng nhiệt kế điện tử ở đùi hoặc nhiệt kế hồng ngoại ở ngón tay/tai.

[3] Thuốc hạ sốt (paracetamol và ibuprofen) không được sử dụng thường quy cho trẻ với mục đích hạ thân nhiệt nếu trẻ đó được đánh giá không có dấu hiệu nguy hiểm

[4] Thuốc hạ sốt không ngăn ngừa được cơn co giật do sốt và không nên dùng để cho mục đích phòng ngừa co giật do sốt.

[5] Việc sử dụng phối hợp Paracetamol và Ibuprofen không cho thấy có giá trị hơn việc sử dụng đơn thuần 01 loại thuốc. Chỉ sử dụng khi bé không đáp ứng điều trị 1 loại hạ sốt ban đầu.

[6] Lau mát không được khuyến cáo cho việc hạ sốt của bé. (Các nghiên cứu bổ sung cho việc này sẽ được bác sĩ Nguyễn Thanh Sang cung cấp thêm ở dưới). Nhưng nhìn chung, việc lau mát không hạ sốt được, còn làm tăng sự khó chịu cho bé và gây rối loạn cơ chế điều hòa thân nhiệt ở trẻ, đặc biệt trẻ sơ sinh dưới 12 tháng tuổi.

[7] Phương pháp vật lý duy nhất chấp nhận cho việc hạ sốt là: không mặc đồ quá nhiều hay ủ ấm cho bé khi sốt.

[8] Paracetamol và Ibuprofen không được sử dụng đồng thời ở trẻ đang sốt. Nếu không đáp ứng 1 loại ban đầu, sử dụng phối hợp, không dùng cùng lúc.

Bài viết liên quan: Trẻ bị tiêu chảy liên tục, cha mẹ cần phải biết những điều này để giúp con mau khỏi

4Khi nào thì cần hạ sốt cho bé và các vấn đề khác cần chú ý

Bé cần được hạ sốt khi:

• Sốt từ 38.5 - 39°C: không khuyến cáo điều trị thuốc hạ sốt
• Từ 39°C - 40°C: dùng đơn thuần 1 loại thuốc hạ sốt (nếu không hạ mới dùng xen kẽ loại thứ 2).
• Từ 40°C trở lên: lau mát trước để thân nhiệt giảm xuống dưới  40°C rồi dùng hạ sốt. Vì khi trên 40°C thì hạ đồi bị ức chế, thuốc hạ sốt không có tác dụng hoặc tác dụng kém.

Chỉ nên lau mát khi:

• Không chắc chắn về nguyên nhân tăng nhiệt độ là sốt (tăng set point của trung tâm điều nhiệt) hay tăng thân nhiệt (hyperthermia, vốn không làm thay đổi set point)
• Sốt kèm với một yếu tố làm tăng thân nhiệt như quấn chăn quá chặt hay do dùng thuốc anticholinergics như atropine, ipratropium...
• Sốt kèm với bệnh nội thần kinh.

Bé cần được lau mát cơ thể với nhiệt độ nước phù hợp

Cách lau mát với nhiệt độ phù hợp:

• Nhiệt độ của nước phải thấp hơn 5°C so với nhiệt độ cơ thể bé (ví dụ bé sốt 41°C thì nước khoảng 35-36°C là vừa)
• Vừa lau mát vừa mở quạt nhưng không nên để quạt thẳng vào đầu bé.

Có thể dễ dàng thấy được việc lau mát và dùng thuốc có thể hạ thân nhiệt nhanh hơn so với việc uống thuốc hạ sốt đơn thuần trong 15 phút đầu. Tuy nhiên, chỉ dùng thuốc hạ sốt lại có thể giảm và kiểm soát được cơn sốt của bé đến hơn 2 giờ. Lý do là vì:

• Lau mát cơ thể trẻ giúp giảm nhiệt độ nhanh chóng. Nhưng như đề cập ở trên, 57% bố mẹ lau mát cho con sai cách như nước quá nóng hoặc quá lạnh (nhiệt độ khuyến cáo từ 29 - 30°C). Vị trí lau không đúng 5 vị trí cần thiết là cổ, 2 hõm nách, bẹn, khoeo,... Nghĩa là khi lau mát sai cách thì việc hạ sốt hoàn toàn không hiệu quả.
• Lau mát cho cơ thể đang sốt của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể gây đột ngột co mạch ngoại biên. Tình trạng giảm tưới máu ngoại vi gây ra việc hạ thân nhiệt tay chân ngoại vi. Trong khi đó, thân nhiệt trung tâm vẫn cao, gây rối loạn điều hòa thân nhiệt. Vốn dĩ, ở trẻ nhỏ, cơ chế điều hòa nhiệt độ không hoàn chỉnh nên bố mẹ có thể làm trẻ sốt cao hơn sau khi lau mát 15 phút.
• Một số nghiên cứu chỉ ra rằng lau mát làm tăng sự khó chịu và bất tiện khiến cho trẻ quấy khóc nhiều hơn. Việc này cũng làm cho bé sốt cao hơn.

5Lời khuyên khác từ bác sĩ

Trong thời gian giờ thuốc hạ sốt có tác dụng, bố mẹ nên:

• Đặt bé nằm trên một mặt phẳng trống trải, tránh xa các vật dụng sắc nhọn và những thứ có thể gây tổn thương nếu bé co giật.
• Cởi bỏ bớt đồ mà trẻ đang mặc, tránh tình trạng ủ ấm hoặc mặc quá nhiều quần áo.
• Thay vì lau mát khiến con khó chịu thì hãy để con ngủ yên và được nghỉ ngơi. Trường hợp bé nôn ói thì có bé nằm nghiêng một bên. Bé bỏ bú hoặc lơ mơ thì báo bác sĩ ngay để kịp thời xử lý.

Kết luận

Sốt không phải lúc nào cũng có hại cho cơ thể của trẻ. Nếu bác sĩ đánh giá tình trạng bé không nguy hiểm, chỉ cần cởi bỏ bớt quần áo, uống thêm nước, sữa khi bé sốt 38 - 39°C. Các trường hợp khác nêu trên sẽ cần cách hạ sốt kịp thời cho bé. Nội dung mà Avakis tổng hợp lại từ chia sẻ của bác sĩ Nguyễn Thanh Sang chỉ nhằm mục đích cung cấp thêm thông tin sức khoẻ, không khuyến cáo bố mẹ áp dụng tại nhà. Nếu bé sốt cao, bố mẹ hãy đưa con đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị y khoa chính xác.

Thu Phương tổng hợp 

Nguồn tham khảo trong bài: