Dấu hiệu bệnh tay chân miệng ở trẻ ba mẹ không nên lơ là

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh tay chân miệng có tốc độ lây lan nhanh và bùng phát mạnh vào thời điểm giao mùa. Hãy cùng AVAKids tìm hiểu rõ hơn về căn bệnh này nhé!

1Bệnh tay chân miệng là gì?

Tay chân miệng (HFMD) là một bệnh truyền nhiễm lây từ người sang người. Bệnh do vi rút đường ruột gây ra và có thể phát triển thành dịch rất nguy hiểm. Biểu hiện chính của bệnh là tổn thương da, nổi bóng nước ở miệng, lòng bàn tay, bàn chân, mông và gối.

Trẻ dưới 5 tuổi có nguy cơ nhiễm bệnh tay chân miệng cao. Bệnh có tốc độ lây lan nhanh, cao điểm là từ tháng 3 - 5 và từ tháng 9 - 12 hằng năm. Bệnh tay chân miệng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, nếu không được điều trị kịp thời.

Bệnh tay chân miệng có tốc độ lây nhiễm nhanh

2Nguyên nhân gây ra bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng chủ yếu do vi rút đường ruột Enterovirus gây ra. Vi rút thường gặp nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). 

Trong đó, vi rút Coxsackievirus A16 ít gây ra các biến chứng về thần kinh và có thể tự khỏi trong vài ngày. Ngược lại, vi rút Enterovirus 71 gây nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, viêm não, viêm phổi, viêm cơ tim, thậm chí dẫn đến tử vong.

Ngoài ra, một số chủng vi rút nhóm A khác như Coxsackie A4, A7, A9, A10 hoặc vi rút Coxsackie nhóm B (B1, B3, B5) cũng có thể là nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng.

Các nhóm vi rút này có sức sống bền bỉ. Bởi chúng có khả năng tồn tại từ nhiệt độ lạnh đến rất cao. Ở nhiệt độ 560 độ C, vi rút bị bất hoạt trong vòng 30 phút, ở nhiệt độ -40 độ C, vi rút có thể tồn tại ngoài môi trường đến 3 tuần. 

3Bệnh tay chân miệng lây qua đường nào?

Vi rút gây bệnh tay chân miệng có khả năng lây lan rất nhanh và truyền trực tiếp từ người sang người thông qua đường miệng, qua các chất tiết từ miệng, mũi, phân hay nước bọt của người bệnh. Cụ thể là các con đường lây truyền sau đây:

• Tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh (ôm, hôn).
• Hít hoặc nuốt phải các dịch tiết và nước bọt của người bệnh khi ăn uống chung, nói chuyện, ho, hắt hơi.
• Tiếp xúc trực tiếp với dịch của bóng nước, mụn nước, phân của người bệnh.
• Cầm nắm đồ chơi, chạm vào các vật dụng của người bệnh.
• Lây qua từ bàn tay của người chăm sóc.

Ngoài ra, một số hoạt động giải trí công cộng như hồ bơi cũng có khả năng nhiễm bệnh. Bởi nếu nước trong hồ không được xử lý đúng cách bằng Clo và bị nhiễm phân từ một người bị tay chân miệng thì vẫn có nguy cơ.

Tay chân miệng lây lan rất nhanh và truyền từ người sang người

4Triệu chứng bệnh tay chân miệng theo từng giai đoạn

Việc phát hiện sớm các triệu chứng của bệnh tay chân miệng sẽ giúp cho việc điều trị thuận lợi cũng như có cách chăm sóc kịp thời. Sau đây là các triệu chứng bệnh tay chân miệng qua từng giai đoạn cụ thể mà ba mẹ nên biết.

Giai đoạn ủ bệnh

Giai đoạn ủ bệnh được tính từ 3 đến 6 ngày sau khi nhiễm vi rút. Ở giai đoạn này, các triệu chứng bệnh chưa biểu hiện ra bên ngoài cơ thể, trẻ vẫn sinh hoạt bình thường.

Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn khởi phát kéo dài từ 1 - 2 ngày, kèm theo các triệu chứng sau:

• Trẻ mệt mỏi, sốt nhẹ từ 37,5 - 38 độ C hoặc bị sốt cao từ 38 - 39 độ C.
• Đau họng.
• Đau rát ở miệng, răng.
• Chảy nhiều nước bọt.
• Biếng ăn.
• Tiêu chảy liên tục.
• Đôi khi sờ thấy hạch ở cổ hoặc ở hàm dưới.

Giai đoạn toàn phát

Giai đoạn toàn phát thường bắt đầu sau 1 - 2 ngày bệnh khởi phát, trẻ xuất hiện các triệu chứng điển hình như:

• Viêm loét miệng: Xuất hiện các mụn nước nhỏ có đường kính 2 - 3mm ở niêm mạc má, miệng, lợi và mặt bên của lưỡi. Các bóng nước vỡ rất nhanh và tạo thành vết loét khiến trẻ bị tăng tiết nước bọt, đau khi ăn và quấy khóc.
• Phát ban toàn thân: Xuất hiện các bóng nước lớn ở lòng bàn tay, bàn chân, đầu gối và vùng mông. Các bóng nước này có đường kính từ 2 - 10mm, màu xám, hình bầu dục. Chúng có thể mọc lồi hoặc ẩn dưới da, không đau, không ngứa nhưng khi sờ có cảm giác cộm.
• Dấu hiệu toàn thân: Trẻ bị tay chân miệng có biểu hiện buồn nôn, sốt cao hoặc xuất hiện các biến chứng thần kinh như rối loạn tri giác, mê sảng, co giật,... Các biến chứng này thường xuất hiện từ ngày 3 đến ngày 5 của bệnh.

Trẻ mắc bệnh tay chân miệng thường phát ban toàn thân

Giai đoạn lui bệnh

Từ 7 - 10 ngày sau khi bệnh khởi phát, trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, trường hợp xảy ra các biến chứng như sốt cao trên 39 độ C hoặc sốt kéo dài trên 48 tiếng, trẻ quấy khóc, run tay chân, khó thở,... thì cần đưa trẻ đi nhập viện ngay.

5Phân biệt tay chân miệng với các bệnh tương tự

Do triệu chứng của bệnh tay chân miệng tương tự với các bệnh khác nên thường hay bị nhầm lẫn. Do đó, để phân biệt tay chân miệng với các bệnh khác, ba mẹ cần lưu ý một vài điều sau đây: 

• Viêm loét miệng: Bệnh tay chân miệng thường có vết loét sâu, nhiều dịch tiết và dễ tái phát.
• Một số bệnh có phát ban, bóng nước: Bệnh tay chân miệng (ban đỏ, sần, không đau, không ngứa), sốt phát ban (ban đỏ, thường có kèm hạch sau tai), dị ứng (ban đỏ đa dạng, không có bóng nước), viêm da mủ (đỏ, đau và có mủ), thủy đậu (bóng nước rải rác toàn thân).

6Biến chứng nguy hiểm khi trẻ bị tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng ở trẻ em thường không dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, một vài trường hợp phát hiện trễ, bệnh tiến triển nặng và gây ra các biến chứng nguy hiểm sau:

• Viêm màng não do vi rút: Đây là một bệnh nhiễm trùng, viêm ở màng não và dịch não tủy hiếm gặp. Bệnh nhân bị bệnh này cần nhập viện để điều trị.
• Bại liệt, tê liệt hoặc viêm não: Trẻ có biến chứng này sẽ xuất hiện các triệu chứng như khó ngủ, quấy khóc, thường xuyên giật mình khi ngủ, nói lảm nhảm, co giật, tay chân run, sốt cao, méo miệng. Nếu không điều trị kịp thời, trẻ có thể tử vong trong vài giờ.
• Viêm cơ tim: Biến chứng này có thể xảy ra, mặc dù tỷ lệ rất thấp.
• Nếu không được vệ sinh sạch sẽ, bệnh nhân có thể bị bội nhiễm tại các nốt mụn nước trên da.

Đối với phụ nữ mang thai, bệnh tay chân miệng ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình mang thai như sảy thai, dị tật bẩm sinh hay thai chết lưu. Vì vậy, phụ nữ mang thai cần đặc biệt cẩn thận khi tiếp xúc với người đang nhiễm bệnh tay chân miệng.

Trẻ bị tay chân miệng luôn quấy khóc vì sưng đau

7Phương pháp chẩn đoán tay chân miệng ở trẻ

Phương pháp chẩn đoán tay chân miệng ở trẻ là dựa vào các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng. Cụ thể như sau:

Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng rõ ràng nhất của bệnh tay chân miệng là sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng, nổi bóng nước. Một vài ngày sau xuất hiện thêm các triệu chứng như:

• Loét miệng: Xuất hiện bóng nước hay vết loét đỏ ở niêm mạc miệng, lưỡi, lợi. Trẻ bị bệnh có thể bỏ bú, biếng ăn, quấy khóc vì miệng sưng đau và khó chịu.
• Phát ban trên da dưới dạng bóng nước: Xuất hiện ở lòng bàn tay, bàn chân, gối, mông khoảng 1 tuần.

Cận lâm sàng chẩn đoán bệnh

Chẩn đoán bệnh tay chân miệng dựa vào các triệu chứng cận lâm sàng được thực hiện bằng cách xét nghiệm RT - PCR hoặc phân lập vi rút. Với phương pháp này, việc chẩn đoán bệnh sẽ chính xác và hiệu quả hơn.

8Điều trị bệnh tay chân miệng ở trẻ

Chăm sóc trẻ tại nhà

Nếu trẻ bị bệnh tay chân miệng ở thể nhẹ, chỉ loét miệng hoặc nổi mụn nước thì ba mẹ có thể theo dõi và điều trị tại nhà. Dưới đây là các hướng dẫn chăm sóc trẻ tay chân miệng tại nhà:

• Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như Ibuprofen hoặc thuốc xịt gây tê ở miệng.
• Tuyệt đối không sử dụng Aspirin để giảm đau vì gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Khi trẻ sốt trên 38 độ C, ba mẹ có thể cho trẻ uống Paracetamol như Hapacol với liều 10 - 15 mg/kg cân nặng, mỗi lần uống cách 4 - 6 giờ.
• Sử dụng kem chống ngứa như Calamine giúp giảm bớt khó chịu khi phát ban.
• Bôi dung dịch sát khuẩn lên các vết thương ngoài da do phát ban, bỏng nước để tránh bị bội nhiễm.
• Vệ sinh miệng cho trẻ bằng dung dịch sát khuẩn hoặc súc miệng bằng nước muối loãng.
• Sử dụng nước sạch tắm cho trẻ nhằm tránh tình trạng nhiễm khuẩn.
• Cho trẻ ăn các thức ăn dễ tiêu hóa, mềm, lỏng và uống nhiều nước mát
• Cách ly trẻ bị bệnh tay chân miệng với các trẻ khỏe mạnh, không nhiễm bệnh.
• Hạn chế cho trẻ gãi vì có thể làm vỡ mụn nước, gây nhiễm trùng và nhiều nguy hiểm khác.
• Không tự ý sử dụng thuốc cảm vì kháng sinh không có tác dụng gì.
• Không sát trùng bằng muối hoặc chanh vì sẽ làm trẻ rát, đau, tổn thương da và để lại sẹo.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý cho trẻ 

Trẻ mắc bệnh tay chân miệng nên ăn gì? Trẻ bị bệnh tay chân miệng ăn uống rất khó khăn. Do đó, thức ăn cho trẻ nên tuân thủ theo nguyên tắc 3 chữ L sau đây:

• Lỏng: Thức ăn phải lỏng, mềm giúp trẻ giảm đau đớn khi ăn và dễ tiêu hoá.
• Lạt: Nên lựa chọn các thức ăn lạt cho trẻ. Vì thức ăn nhiều chất chua hoặc mặn khiến trẻ bị đau rát, không muốn ăn hoặc bỏ ăn.
• Lạnh: Thức ăn lạnh giúp trẻ dễ ăn và không gây kích ứng các vết loét trong miệng.

Ngoài ra, ba mẹ hãy bổ sung cho trẻ các loại thực phẩm có lợi như:

• Trứng: Chứa nhiều sắt, protein, vitamin và khoáng chất giúp bổ sung nhiều năng lượng cho trẻ.
• Đu đủ: Không chỉ dễ ăn, đu đủ còn giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ tốt cho hệ tiêu hóa và giảm căng thẳng. Do đó, trẻ ăn đu đủ thường xuyên sẽ hồi phục bệnh nhanh chóng.
• Dưa hấu: Chứa nhiều hợp chất phenolic chống viêm nhiễm hiệu quả như carotenoid, flavonoid và triterpenoid.
• Đậu hũ: Đậu hũ chứa nhiều protein và carbohydrate giúp giảm lượng cholesterol xấu trong cơ thể. Ngoài ra, đậu hũ mềm, dễ nuốt và chế biến thành nhiều món ngon.
• Khoai tây: Vitamin C, B6, B3, phốt pho, magie, axit pantothenic trong khoai tây giúp phòng ngừa các vết loét miệng.
• Kem lạnh: Kem có thể làm giảm các vết loét trong miệng. Tuy nhiên, ba mẹ cần cho trẻ ăn vừa phải và tránh kem vị sô cô la vì sẽ khiến tình trạng loét miệng nặng hơn.

Trẻ bị tay chân miệng nên ăn các thức ăn mềm và lỏng

Bên cạnh chế độ ăn uống trên đây, trẻ bị tay chân miệng không nên ăn những thực phẩm cứng, cay và nóng. Bởi khi bệnh ở giai đoạn nặng, các mụn nước sẽ xuất hiện trong nướu và má. Nếu ăn thức ăn cứng hay cay nóng sẽ khiến trẻ bị đau, khó nuốt, từ đó dẫn đến trẻ sợ ăn và ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe.

9Phòng ngừa tay chân miệng như thế nào?

Hiện tại, vẫn chưa có vắc xin phòng bệnh tay chân miệng. Vì vậy, biện pháp hữu hiệu nhất để ngăn ngừa bệnh chính là thực hiện tốt các cách sau đây:

• Rửa tay nhiều lần trong ngày bằng xà phòng và nước sạch trước khi ăn, sau khi thay tã cho bé hoặc tiếp xúc với bóng nước.
• Tránh ôm hôn hay dùng chung quần áo, đồ dùng cá nhân với trẻ nhiễm bệnh.
• Không để trẻ ngậm tay hay đưa đồ chơi lên miệng.
• Luôn ăn chín, uống sôi.
• Trẻ nhiễm bệnh phải được nghỉ học và không tiếp xúc với trẻ khác ít nhất một tuần. Tiến hành thu gom và xử lý phân của trẻ bằng Cloramin B hoặc vôi bột, tro bếp. 
• Hướng dẫn trẻ che mũi và miệng khi ho, hắt hơi.
• Không được chọc vỡ các bóng nước trên da.
• Theo dõi tình trạng bệnh để chăm sóc kịp thời. Nếu có các biểu hiện bất thường như sốt cao, mất tỉnh táo thì cần nhập viện ngay lập tức.

10Đôi lời từ AVAKids

Bệnh tay chân miệng luôn là nỗi lo lắng của nhiều gia đình có con nhỏ. Vì vậy, ba mẹ nên tìm hiểu kỹ nguyên nhân, triệu chứng cũng như cách phòng ngừa tay chân miệng để bảo vệ sức khỏe con yêu một cách tốt nhất.

Các bài viết của AVAKids/Vũ Trụ Bỉm Sữa chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.

Ngọc Thanh tổng hợp

Kiểm duyệt bởi Trúc Lâm