Thực phẩm bảo vệ sức khỏe là gì? Khác gì với thuốc? Lợi ích, cách dùng

Sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe để bổ sung vitamin và khoáng chất và chăm sóc sức khỏe toàn diện là nhu cầu tất yếu của nhiều đối tượng và lứa tuổi. Vậy thực phẩm bảo vệ sức khỏe là gì? Khác với thuốc ra sao? Cùng AVAKids tìm hiểu định nghĩa và cách sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe an toàn qua bài viết sau!

Lưu ý: TPBVSK viết tắt của thực phẩm bảo vệ sức khỏe

1Thực phẩm bảo vệ sức khỏe là gì?

1.1 Định nghĩa từ FDA (Mỹ)

“Dietary supplement là gì?” là câu hỏi không ít người thắc mắc khi tham khảo các thực phẩm chức năng để chăm sóc sức khỏe. Cụ thể, theo định nghĩa của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), dietary supplement hay thực phẩm bảo vệ sức khỏe (TPBVSK) là sản phẩm được dùng để bổ sung vào chế độ ăn uống, không phải là thuốc và không có công dụng thay thế thuốc chữa bệnh. Mục đích chính của việc sử dụng thực phẩm bổ sung là hỗ trợ cải thiện, tăng cường sức khỏe và giảm nguy cơ mắc bệnh.

Thực phẩm bảo vệ sức khỏe hỗ trợ tăng cường sức khỏe

Trên thế giới, thực phẩm bảo vệ sức khỏe còn được biết đến còn có tên gọi khác như "health supplement" (thực phẩm bổ sung sức khỏe) hay "food supplement" (thực phẩm bổ sung dinh dưỡng). 

1.2 Định nghĩa chính thức tại Việt Nam

Tại Việt Nam, theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ, thực phẩm bảo vệ sức khỏe là thực phẩm chức năng được bổ sung vào chế độ ăn hằng ngày, giúp duy trì, cải thiện chức năng cơ thể, tăng đề kháng và giảm nguy cơ mắc bệnh tật.

1.3 Thành phần có trong TPBVSK

Thành phần của TPBVSK vô cùng đa dạng, tùy thuộc vào mục đích sử dụng và đối tượng người dùng để mang lại hiệu quả tối ưu. Các nhóm thành phần phổ biến bao gồm:

• Vitamin: Các Vitamin A, vitamin B (B1, B2, B6, B12,...), vitamin C, vitamin D, vitamin E,... giúp bổ sung các dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể.
• Khoáng chất: Bao gồm Canxi, Sắt, Kẽm, Magie, Selen,… cần thiết cho sự phát triển và hoạt động của các cơ quan trong cơ thể.
• Axit amin và Protein: Là các thành phần cấu tạo nên cơ bắp, giúp tăng cường sức đề kháng và phục hồi cơ thể.
• Enzyme: Hỗ trợ quá trình chuyển hóa và tiêu hóa thức ăn, giúp cơ thể hấp thụ dưỡng chất tốt hơn.
• Chiết xuất từ thảo mộc, động vật: Sử dụng các thành phần chiết xuất từ thiên nhiên như nhân sâm, linh chi,… hoặc từ các nguồn động vật như sữa ong chúa, sụn vi cá mập,… giúp hỗ trợ các chức năng sinh lý của cơ thể, tăng cường sức khỏe
• Chất xơ, Probiotic, Prebiotic: Hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh, tăng cường khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng.
• Các chất khác: Bao gồm CoQ10, Omega-3, các loại acid béo thiết yếu,… có tác dụng chống oxy hóa, hỗ trợ tim mạch và não bộ.

1.4 Các dạng phổ biến

Thực phẩm bảo vệ sức khỏe được bào chế thành nhiều dạng đa dạng như viên nang, viên hoàn, viên nén, chế phẩm dạng cốm, bột, lỏng hoặc dạng khác. Liều lượng sử dụng của chúng được phân chia thành các đơn vị khác nhau tùy thuộc vào từng loại sản phẩm cụ thể.

TPBVSK gồm nhiều dạng như viên nang, viên hoàn, viên nén, dạng lỏng,...

2Lợi ích nổi bật của thực phẩm bảo vệ sức khỏe

Thực phẩm bảo vệ sức khỏe mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho sức khỏe, hỗ trợ nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy không phải là thuốc chữa bệnh, nhưng khi được sử dụng đúng cách và phù hợp, TPBVSK là một công cụ hiệu quả trong việc chăm sóc sức khỏe chủ động.

Dưới đây là những lợi ích phổ biến mà TPBVSK mang lại:

2.1 Bổ sung dưỡng chất thiếu hụt do ăn uống không đầy đủ, hấp thụ kém

Ngày nay với chế độ ăn hiện đại với nhiều thực phẩm chế biến sẵn, thiếu rau củ quả và các thực phẩm giàu dinh dưỡng, thường dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhiều vitamin và khoáng chất cần thiết. Thêm vào đó, nhiều người có vấn đề về tiêu hóa, hấp thu kém, đặc biệt là trẻ nhỏ trong thời kì phát triển sẽ khiến cơ thể không nhận đủ dưỡng chất từ thức ăn.

Khi bổ sung các loại thực phẩm chức năng như thực phẩm bảo vệ sức khỏe sẽ giúp bổ sung các dinh dưỡng mà cơ thể thiếu hụt, đặc biệt hữu ích cho những người ăn kiêng, người ăn uống không đủ chất hoặc có vấn đề về hấp thu.

Ocecri Zinc bổ sung kẽm hỗ trợ ăn ngon, tăng đề kháng

2.2 Tăng cường sức đề kháng và miễn dịch

Nhiều loại thực phẩm bảo vệ sức khỏe bao gồm Vitamin C, D, Kẽm, cùng với các thành phần khác như Beta-glucan, đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố hệ miễn dịch. Từ đó giúp cơ thể tăng cường khả năng chống lại vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh, nhất là giai đoạn nhạy cảm như mùa dịch bệnh hoặc khi thời tiết thay đổi, giao mùa.

2.3 Hỗ trợ chức năng cơ thể (tim mạch, não bộ, xương khớp, tiêu hóa...)

Thực phẩm bảo vệ sức khỏe cung cấp các dưỡng chất cần thiết cho hoạt động tối ưu của các hệ cơ quan.

Ví dụ:

• Omega-3 hỗ trợ sức khỏe tim mạch và não bộ thông qua việc giảm mỡ máu, hạ cholesterol xấu (LDL), tăng cholesterol tốt (HDL), cải thiện lưu thông máu cũng như củng cố thành phần cấu tạo quan trọng của màng tế bào não
• Canxi và Vitamin D giúp xương chắc khỏe
• Probiotics cân bằng hệ vi sinh đường ruột
• Glucosamine hỗ trợ sức khỏe khớp
• ...

BioAmicus Vitamin K2+D3 hỗ trợ tốt sức khỏe xương, răng

2.4 Làm chậm lão hóa và cải thiện chất lượng sống

Các chất chống oxy hóa như Vitamin E, Selen, Glutathione,… có trong thực phẩm bảo vệ sức khỏe có tác dụng làm chậm quá trình lão hóa, giúp da, tóc, móng khỏe mạnh, tăng cường năng lượng và duy trì sức khỏe bền vững.

Cụ thể, các chất nêu trên giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do - những phân tử không ổn định, có tính phản ứng cao, được sinh ra liên tục trong quá trình chuyển hóa của cơ thể hoặc do các yếu tố gây hại từ môi trường như ô nhiễm, tia cực tím (UV), stress,... 

2.5 Hạn chế nguy cơ mắc bệnh (nhưng không điều trị bệnh)

Vai trò chính của thực phẩm bảo vệ sức khỏe là bổ sung các dưỡng chất mà chế độ ăn uống hàng ngày có thể bị thiếu hụt, hỗ trợ tăng cường chức năng của các bộ phận trong cơ thể, từ đó nâng cao sức đề kháng, cải thiện sức khỏe tổng thể và góp phần hạn chế khả năng phát sinh bệnh tật. 

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng khi cơ thể đã mắc phải một bệnh cụ thể, TPBVSK không có khả năng điều trị căn bệnh đó, không thể tiêu diệt mầm bệnh (virus, vi khuẩn,...), không phục hồi chức năng cơ thể bị tổn thương do bệnh và không thay thế được thuốc chữa bệnh. Do đó, bạn cần gặp bác sĩ để được tư vấn chi tiết cách điều trị.

3TPBVSK khác gì với thuốc?

Bảng so sánh nhanh TPBVSK và thuốc 

3.1 Khác về mục đích sử dụng

Mục đích cốt lõi phân biệt thực phẩm bảo vệ sức khỏe và thuốc nằm ở việc sử dụng. Trong đó:

• TPBVSK dùng để bổ sung dưỡng chất, hỗ trợ chức năng cơ thể, và phòng ngừa bệnh tật.
• Còn thuốc được sử dụng để điều trị và chữa bệnh.

Việc sử dụng TPBVSK thay thế thuốc để điều trị bệnh là một quan niệm sai lầm và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm.

3.2 Khác về cơ chế tác động

Một điểm khác biệt lớn nữa giữa thực phẩm bảo vệ sức khỏe và thuốc là cơ chế tác động. Trong khi TPBVSK hoạt động bằng cách cung cấp các dưỡng chất cần thiết, hỗ trợ các quá trình tự nhiên của cơ thể để hoạt động hiệu quả hơn thì thuốc tác động trực tiếp vào các tác nhân gây bệnh hoặc các thụ thể đặc hiệu trong cơ thể để điều trị bệnh.

3.3 Khác về quy định quản lý & kê đơn

Thực phẩm bảo vệ sức khỏe và thuốc cũng có sự khác biệt lớn về quy định quản lý và kê đơn. Cụ thể:

TPBVSK thuộc lĩnh vực thực phẩm, dù được quản lý với những quy định riêng nghiêm ngặt về chất lượng và an toàn, nhưng nhìn chung quy định quản lý vẫn đơn giản hơn thuốc về mặt hiệu quả điều trị. Còn thuốc thuộc lĩnh vực dược phẩm, được kiểm soát chặt chẽ về hiệu quả và an toàn thông qua các thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt. 

Về kê đơn, nhiều loại thuốc cần đơn của bác sĩ, trong khi TPBVSK nhìn chung không cần kê đơn. Tuy nhiên, dù không cần đơn, người dùng vẫn nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế, đặc biệt là với những người có bệnh lý nền hoặc đang dùng thuốc khác để tránh tương tác thuốc.

4Những ai nên dùng thực phẩm bảo vệ sức khỏe?

Không phải ai cũng cần sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Việc bổ sung thực phẩm chức năng cần dựa trên nhu cầu thực tế của từng người, nhằm mục đích hỗ trợ sức khỏe. Một số nhóm đối tượng thường được khuyến nghị sử dụng TPBVSK bao gồm:

• Người lớn tuổi: Quá trình lão hóa làm giảm chức năng hấp thu và tổng hợp dưỡng chất của cơ thể, dẫn đến thiếu hụt nhiều vitamin và khoáng chất. Việc bổ sung TPBVSK giúp hỗ trợ sức khỏe, tăng cường thể lực và giảm nguy cơ mắc bệnh liên quan đến tuổi tác.
• Trẻ em trong giai đoạn phát triển hoặc biếng ăn: Trẻ em cần nhiều dưỡng chất để phát triển toàn diện. TPBVSK, đặc biệt là các sản phẩm bổ sung vitamin, khoáng chất và Lysine, giúp hỗ trợ sự phát triển thể chất và trí tuệ, cải thiện tình trạng biếng ăn ở trẻ.
• Phụ nữ mang thai và đang cho con bú: Giai đoạn này, nhu cầu dinh dưỡng của phụ nữ tăng cao đáng kể để đáp ứng cho sự phát triển của thai nhi và cung cấp sữa mẹ. Việc bổ sung Acid folic, Sắt, Canxi,... thông qua TPBVSK là rất cần thiết để đảm bảo sức khỏe của cả mẹ và bé.
• Người làm việc cường độ cao, stress: Áp lực công việc và stress ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. TPBVSK, đặc biệt là các sản phẩm bổ sung vitamin nhóm B và các chất chống oxy hóa, giúp tăng cường năng lượng, cải thiện khả năng tập trung và giảm stress.
• Người chủ động bổ sung dưỡng chất cho cơ thể: Nhóm này là những người có kiến thức về việc chăm sóc và duy trì sức khỏe toàn diện. Bên cạnh đó là những người muốn bù đắp sự thiếu hụt dinh dưỡng do chế độ ăn đặc biệt như ăn kiêng hoặc ăn thuần chay (vegan).

Trẻ em là đối tượng nên dùng thực phẩm bảo vệ sức khỏe

Tuy nhiên, việc sử dụng TPBVSK cần dựa trên nhu cầu cá nhân, kết quả thăm khám/xét nghiệm (nếu có) và lời khuyên của bác sĩ/dược sĩ. Tránh việc sử dụng loại thực phẩm bổ sung này "theo phong trào" hoặc nghe theo những quảng cáo thổi phồng, không có cơ sở khoa học.

5Hướng dẫn sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe đúng cách

Sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe đúng cách là vô cùng quan trọng để đảm bảo hiệu quả và an toàn. Việc dùng sai cách không những không mang lại lợi ích mà còn có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn, thậm chí nguy hiểm cho sức khỏe. Do đó, hãy ghi nhớ các lưu ý sau:

• Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng (HDSD) và thành phần: Thời điểm dùng, các chống chỉ định (những trường hợp không nên dùng), và các tác dụng phụ có thể xảy ra cũng sẽ khác nhau. Do đó, trước khi sử dụng hãy đảm bảo là bạn đã đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và tuân theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất.
• Dùng đúng liều, đúng thời điểm: Liều lượng là yếu tố quyết định hiệu quả của thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Cụ thể:
  • Liều lượng quá ít sẽ không mang lại hiệu quả khi sử dụng.
  • Liều lượng quá cao có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn, thậm chí gây hại cho sức khỏe.
  • Thời điểm dùng cũng quan trọng. Ví dụ: vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) nên uống sau bữa ăn có chất béo để hấp thu tốt hơn; Sắt nên uống lúc đói (hoặc theo hướng dẫn cụ thể); Canxi không nên uống cùng lúc với Sắt vì chúng có thể gây cản trở sự hấp thu của nhau.
• Kết hợp chế độ ăn uống khoa học: TPBVSK chỉ là sản phẩm bổ sung, không thể thay thế một chế độ ăn uống cân bằng và lành mạnh. Chế độ ăn giàu dinh dưỡng, đa dạng các nhóm thực phẩm vẫn là nền tảng để duy trì sức khỏe tốt.
• Không lạm dụng, dùng kéo dài không ngưng: Việc sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe liên tục trong thời gian dài, đặc biệt với một số loại sản phẩm, có thể gây ra tình trạng dư thừa dưỡng chất, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Hãy tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất hoặc tham khảo ý kiến chuyên gia về thời gian sử dụng và thời gian nghỉ ngơi giữa các đợt dùng.
• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ/dược sĩ: Bác sĩ/dược sĩ sẽ giúp bạn xác định xem bạn có thực sự cần sử dụng TPBVSK hay không, loại nào phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của bạn, liều lượng bao nhiêu là an toàn và hiệu quả, và có thể xảy ra tương tác thuốc với các loại thuốc bạn đang sử dụng hay không.

Cần đọc kỹ HDSD của TPBVSK và uống đúng liều lượng

6Những lưu ý và tác dụng phụ của TPBVSK

Nhìn chung thực phẩm bảo vệ sức khỏe được coi là an toàn, nhưng điều đó không có nghĩa là không có rủi ro hoặc tác dụng phụ, đặc biệt khi sử dụng không đúng cách. Hãy lưu ý những điểm sau:

• Tác dụng phụ nhẹ: Một số tác dụng phụ nhẹ, hiếm gặp có thể xảy ra như đầy hơi, tiêu chảy, buồn nôn. Những tác dụng phụ này thường xuất hiện do dùng quá liều hoặc cơ thể không dung nạp một số thành phần. Nếu gặp phải bất kỳ tác dụng phụ nào, hãy ngưng sử dụng và tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ.
• Nguy cơ quá liều: Việc sử dụng nhiều loại TPBVSK cùng lúc mà không kiểm soát tổng liều lượng của cùng một thành phần (ví dụ: bổ sung Vitamin C từ 2-3 nguồn khác nhau) có thể dẫn đến tình trạng dư thừa vitamin/khoáng chất, gây ra những tác dụng phụ, thậm chí gây hại cho sức khỏe.
• Tương tác thuốc: Đây là vấn đề quan trọng cần lưu ý. Thực phẩm bảo vệ sức khỏe có thể tương tác với thuốc mà bạn đang sử dụng, làm giảm hiệu quả của thuốc hoặc gây ra tác dụng phụ. 
• Hiểu lầm phổ biến: Sai lầm lớn nhất là nghĩ rằng TPBVSK là thuốc và sử dụng chúng để tự điều trị bệnh mà không đi khám bác sĩ. Điều này có thể làm chậm trễ việc chẩn đoán và điều trị đúng bệnh, gây ra hậu quả nghiêm trọng. Hãy nhớ rằng, TPBVSK chỉ có vai trò hỗ trợ và phòng ngừa, không thể thay thế việc điều trị bệnh bằng thuốc.

7TPBVSK có bắt buộc đăng ký không?

Để được lưu hành trên thị trường, thực phẩm bảo vệ sức khỏe bắt buộc phải tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành. Theo đó, trước khi đưa ra thị trường, các sản phẩm TPBVSK phải được công bố tiêu chuẩn chất lượng tại cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền, như Bộ Y tế hoặc Sở Y tế tùy thuộc vào phạm vi phân phối. Việc công bố này đảm bảo rằng sản phẩm đáp ứng các yêu cầu về chất lượng, an toàn và thông tin ghi nhãn.

Từ ngày 01/07/2019, theo thông tư 18/2019/TT-BYT, để đảm bảo chất lượng và an toàn sản phẩm, các cơ sở sản xuất thực phẩm bảo vệ sức khỏe phải tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn GMP (Good Manufacturing Practices - Thực hành sản xuất tốt) - một hệ thống quy trình sản xuất được thiết kế để đảm bảo sản phẩm đáp ứng các yêu cầu về kiểm soát chất lượng, an toàn thực phẩm và sức khỏe người tiêu dùng.

TPBVSK cần ghi rõ thông tin trên bao bì để tránh nhầm lẫn

Một dấu hiệu nhận biết quan trọng giúp người tiêu dùng phân biệt TPBVSK với thuốc là dòng chữ bắt buộc phải có trên nhãn sản phẩm: "Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh" hoặc “Thực phẩm bảo vệ sức khỏe”. Đây là một thông tin cần thiết để người tiêu dùng hiểu rõ công dụng và tránh nhầm lẫn giữa thực phẩm bảo vệ sức khỏe và thuốc.

8Giải đáp các câu hỏi thường gặp (FAQs)

8.1 TPBVSK có phải là thuốc không?

Không. Thực phẩm bảo vệ sức khỏe không phải là thuốc. TPBVSK có mục đích bổ sung dưỡng chất, hỗ trợ chức năng cơ thể và phòng ngừa bệnh tật, trong khi thuốc được sử dụng để điều trị và chữa bệnh.

8.2 Uống TPBVSK có cần kê đơn không?

Không bắt buộc phải có đơn thuốc để mua thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi sử dụng để đảm bảo sự an toàn và phù hợp với tình trạng sức khỏe của mình.

8.3 Có thể dùng nhiều loại TPBVSK cùng lúc không?

Có thể, nhưng cần hết sức cẩn trọng. Việc sử dụng nhiều loại TPBVSK cùng lúc có thể dẫn đến nguy cơ quá liều cùng một thành phần (nếu các sản phẩm chứa chung một loại vitamin/khoáng chất), tương tác giữa các thực phẩm bảo vệ sức khỏe với nhau hoặc giữa TPBVSK với thuốc đang sử dụng. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia để đảm bảo sự kết hợp này an toàn và cần thiết.

8.4 Người khỏe mạnh có cần dùng TPBVSK không?

Không nhất thiết. Người khỏe mạnh với chế độ ăn uống cân bằng, đa dạng thường đã nhận đủ dưỡng chất cần thiết từ thực phẩm. TPBVSK chủ yếu dành cho những người có chế độ ăn thiếu hụt, nhu cầu dưỡng chất tăng cao (như phụ nữ mang thai, người già...). 

Tuy nhiên, một số thực phẩm bảo vệ sức khỏe như Omega-3, Vitamin D,... có thể hữu ích ngay cả với người khỏe mạnh, tùy thuộc vào lối sống và điều kiện môi trường. Nhưng tốt nhất vẫn nên cân nhắc và tham khảo ý kiến chuyên gia.

8.5 TPBVSK có gây nghiện hoặc lệ thuộc không?

Không. Thực phẩm bảo vệ sức khỏe (đúng chuẩn, chính hãng và được sử dụng đúng cách) không gây nghiện hoặc lệ thuộc như thuốc gây nghiện. Thành phần chính của TPBVSK thường là các dưỡng chất, vitamin, khoáng chất hoặc chiết xuất thảo mộc, không chứa các chất gây nghiện.

Trên đây là toàn bộ thông tin thực phẩm bảo vệ sức khỏe là gì, thành phần và cách dùng an toàn, hiệu quả. Hy vọng bài viết hữu ích này đã mang đến cho bạn nhiều kiến ​​thức để chăm sức khỏe của bản thân và gia đình. Nếu bạn còn thắc mắc về vấn đề gì hãy truy cập tại đây hoặc tổng đài 1900.866.874 (7h30 - 22h00) để được tư vấn và đặt mua nhé!