Mách mẹ 5 bước xử trí khi trẻ hay đánh bạn hiệu quả

Việc trẻ hay đánh bạn khiến nhiều cha mẹ đau đầu. Sau đây, chuyên mục Giáo dục sớm từ 0 - 6 tuổi của AVAKids sẽ cùng các mẹ tìm hiểu về các nguyên nhân và giải pháp phù hợp khi trẻ có hành vi bạo lực nhé. 

1Nguyên nhân trẻ hay đánh bạn và mọi người xung quanh

Giải tỏa cảm xúc

Khi trẻ gặp chuyện không vui ở trường, ở nhà, hay bị la mắng đánh đập trẻ có thể có xu hướng đánh bạn khác để giải tỏa stress. Do còn nhỏ nên trẻ có phản ứng bản năng và chưa biết lựa chọn chính xác cách để đối diện với những bức xúc sâu bên trong.

Trẻ thường đánh bạn để giải tỏa cảm xúc

Thiếu khả năng tự chủ

Trẻ hay đánh bạn cũng có thể do thiếu khả năng tự chủ. Trẻ 18 tháng bắt đầu bước vào mối quan hệ giao tiếp với những người xung quanh, học cách tương tác, lúc này trẻ cũng đang muốn thể hiện cá tính, thực hiện hành vi theo bản năng, chưa ý thức được về sự tự kiểm soát. 

Đỉnh điểm của việc trẻ hay đánh bạn thường là khi khủng hoảng tuổi lên 2, khủng hoảng tuổi lên 3 và giảm dần trong các năm sau đó. Tuy nhiên, các trung khu trong não bộ có liên quan đến sự tự kiểm soát sẽ không hoàn toàn trưởng thành cho tới khi trẻ qua giai đoạn vị thành niên.

Giai đoạn khám phá khả năng của bản thân

Có đôi khi trẻ có xu hướng đánh ai đó vào một thời điểm nhất định dù không ai làm gì trẻ cả. Hành vi bạo lực cha mẹ thấy ở trẻ là một phần trong quá trình phát triển. Trẻ hay đánh bạn để nắm bắt và khám phá cơ thể, khám phá khả năng của bản thân. 

Trẻ tò mò liệu điều gì sẽ xảy ra nếu trẻ vung tay chạm vào một vật hoặc người nào đó, nếu đánh mạnh hơn thì chuyện gì sẽ diễn ra tiếp theo. Sau đó trẻ sẽ nhận ra đây là hành vi gây chú ý mang tính tiêu cực. Nhưng việc trẻ hay đánh bạn có tiếp tục không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác.

Thiếu kỹ năng xã hội và ngôn ngữ

Ở độ tuổi từ 1 đến 3 tuổi, trẻ vẫn chưa đủ ngôn ngữ cần thiết để có thể nói về cảm xúc của mình, hoặc thiếu kỹ năng xã hội để điều tiết một tình huống nào đó khiến trẻ không thoải mái. Theo tự nhiên, trẻ có thể thể hiện bản thân bằng việc trẻ hay đánh bạn. 

Ví dụ như khi trẻ không biết làm thế nào để nói là trẻ không muốn bạn lấy đồ chơi của mình, trẻ liền đánh bạn. Đôi khi trẻ muốn tiếp cận, tò mò muốn tìm hiểu về bạn và chơi với bạn nhưng chưa trưởng thành và thiếu kỹ năng, không biết cách thể hiện mong muốn, nên trẻ hay đánh bạn để gây chú ý. 

Thiếu sự đồng cảm và tầm nhìn

Trẻ em trong độ tuổi khoảng 2,5 tuổi thường không để ý ai khác ngoài chính bản thân mình. Trẻ sẽ không có biểu hiện quan tâm đến cảm xúc của người khác, cũng không thể tự hiểu rằng khi trẻ hay đánh bạn thì bạn sẽ bị đau. Trẻ có thể buồn khi thấy bạn khóc nhưng chưa đủ tầm nhìn để lường trước sự việc. 

Đối phó với sự thay đổi

Khi trẻ lên ba, trẻ quen biết nhiều người hơn. Sự phức tạp trong các mối quan hệ có thể sẽ khiến trẻ bị áp lực, chưa biết cách thích nghi. Và khi trẻ không thể điều khiển mọi thứ như ý, trẻ hay đánh bạn có thể là phản ứng bản năng giúp trẻ khẳng định sự độc lập của bản thân.

Thử nghiệm các ranh giới

Theo các chuyên gia, cha mẹ hay chứng kiến hành vi tiêu cực của trẻ là bởi khi ở cùng cha mẹ thì trẻ mới có thể thoải mái bộc lộ cảm xúc của mình nhất, cảm thấy an toàn khi làm điều đó với cha mẹ nhất. Hơn nữa, trẻ đang bắt đầu hiểu về các mối quan hệ, rất có thể trẻ đang thử nghiệm các ranh giới thông qua hành vi xấu của mình.

Trẻ đói, buồn ngủ hoặc không khỏe

Trẻ em thường sẽ khó chịu khi đói, không khỏe hoặc buồn ngủ. Khi đó trẻ dễ quấy khóc và đánh người, đây là một sự xả cảm xúc khó chịu. Vì thế cha mẹ nên có chế độ dinh dưỡng hợp lý, cho trẻ ngủ đủ giấc và vui chơi nhẹ nhàng, khi nào khỏe mạnh trẻ sẽ ngoan hơn.

Bắt chước hành vi của người chăm sóc

Việc sống trong bạo lực gia đình, bị đánh hoặc chứng kiến cảnh đánh nhau, bị áp dụng những biện pháp kỷ luật trừng phạt thân thể sẽ khiến trẻ thấy hành vi đó là bình thường. Theo thống kê, cứ 10 trẻ em bị cha mẹ đánh đòn thì hầu như cả 10 trẻ này về sau đều dễ có hành vi bạo lực, dẫn đến việc trẻ hay đánh bạn.

Sống trong môi trường bạo lực gia đình dẫn đến việc trẻ hay đánh bạn

Do tiếp xúc các nội dung bạo lực

Truyền thông, báo chí, youtube, các chương trình ti vi có ảnh hưởng không nhỏ lên hành vi của trẻ. Những chương trình có cảnh bạo lực, la hét, đánh đấm, máu me thường bị cấm cho trẻ em xem là vì vậy.

Theo một nghiên cứu, trẻ nhỏ chơi các game thực tế ảo có yếu tố bạo lực thường dễ hung hăng hơn những đứa trẻ khác. Việc trẻ nghiện điện thoại cũng ảnh hưởng đến tâm lý, dẫn đến tình trạng trẻ sử dụng bạo lực với bạn.

2Các bước xử trí khi trẻ hay đánh bạn 

Bước 1: Ngăn con lại

Cha mẹ cần ngăn cản khi thấy trẻ hay đánh bạn. Khi trẻ giơ tay định đánh thì nhẹ nhàng nắm lấy tay trẻ và giữ lại. Nếu trẻ đánh bạn trong lúc không có mặt cha mẹ thì phải hỏi rõ và xác nhận xem trẻ có thật sự đánh bạn hay không.

Bước 2: Hỏi lý do con đánh bạn và không phủ nhận cảm xúc của con

Khi trẻ hay đánh bạn, cha mẹ cần hỏi lý do vì sao trẻ làm như vậy. Có thể trẻ không thể diễn đạt rành mạch bằng lời nói, khi đó cha mẹ quan sát tìm hiểu kỹ tình huống rồi giúp trẻ thử diễn đạt ý nghĩ bằng lời. Ví dụ như: “Vì con không thích bạn làm việc này phải không?”

Cha mẹ cần bình tĩnh, mô tả cảm giác của con cho con và không nói các câu như: "Có thế mà cũng phải đánh à?", "Có thế mà cũng bực mình?", "Việc đấy thì có gì đâu?". Một cái ôm có thể cho con cảm thấy yên tâm, biết mình được yêu thương vô điều kiện, từ đó sẵn sàng mở lòng và bình tĩnh đối thoại. 

Với các bé dưới 2 tuổi tuy có thể chưa trả lời được câu hỏi của cha mẹ, nhưng nhìn thái độ của cha mẹ, bé cũng có thể hiểu đó là hành động cần dừng lại, bị ngăn cản. Khi bé lên 2,5 tuổi, bé sẽ bắt đầu biết lý giải và giải thích cho hành động của mình.

Bước 3: Giải thích cho con

Khi trẻ bình tĩnh trở lại, cha mẹ có thể giải thích việc đánh bạn là không tốt, sẽ làm bạn thấy đau. Tuy nhiên, cha mẹ không nên đánh trẻ để dạy trẻ biết đau khi bị đánh là như thế nào. Bởi vì điều đó không có hiệu quả mà còn làm trẻ cảm thấy cha mẹ cũng đánh người khác đấy thôi.

Bước 4: Gợi ý trẻ giải pháp thay thế

Khi hỏi kỹ tình huống và dạy trẻ không được đánh bạn, cha mẹ có thể cùng trẻ suy nghĩ giải pháp thay thế. Ví dụ “Khi bị lấy mất đồ chơi, con đừng đánh bạn mà nên nói bạn trả cho con nhé.” Con nói: “Bạn ơi, tớ đang chơi đồ chơi đó, bạn lấy làm tớ rất buồn, bạn cho tớ xin lại nhé. Lát nữa, tớ đưa cho bạn."

Để giúp trẻ hay đánh bạn không còn lặp lại hành vi thì hướng dẫn trẻ một cách giải quyết khác là hợp lý. Việc diễn đạt ra lời nói những suy nghĩ cảm xúc cụ thể sẽ giúp trẻ biết nói gì khi gặp tình huống tương tự tiếp theo. Hướng dẫn càng cụ thể, trẻ sẽ dễ thực hiện.

Bước 5: Khen ngợi con khi làm được điều đó

Khi trẻ đã biết dùng lời nói và trẻ không đánh bạn nữa thì cha mẹ nên có cách khen ngợi sự cố gắng của trẻ. Từ từ trẻ sẽ cảm nhận được chỉ cần dùng lời nói, không cần phải bạo lực.  

Có thể trong thời gian đầu, trẻ hay đánh bạn và không nghe lời cha mẹ, nhưng dù vậy, cha mẹ cũng không nên đánh mắng trẻ. Thay vào đó, hãy áp dụng triệt để 5 bước trên đây và dõi theo từng chút sự tiến bộ của trẻ.

Dạy trẻ là một quá trình lặp đi lặp lại cần nhiều kiên nhẫn, không phải cha mẹ thực hiện 5 bước trên vài lần thì trẻ sẽ hành xử phù hợp. Việc đào tạo cần nhiều thời gian, lặp đi lặp lại một cách nhất quán từ vài tuần đến vài tháng. 

3Lời khuyên giúp trẻ biết cư xử và kiểm soát hành vi

Giải thích cho trẻ đánh nhau là hành vi sai trái

Việc dạy trẻ ý thức đánh nhau là hành vi không tốt sẽ giúp trẻ biết cố gắng từ bỏ bạo lực. Trẻ từ hay đánh bạn có thể chuyển sang sử dụng cách khác để giải tỏa cơn tức giận như đánh vào gối, la hét.

Dạy trẻ nói xin lỗi

Khi trẻ hay đánh bạn vì tức giận thì việc dạy trẻ nói lời xin lỗi ngay sau đó có thể gặp khó khăn. Cha mẹ có thể thúc đẩy trẻ nói lời xin lỗi bằng việc nói với trẻ rằng sẽ không bế trẻ hoặc không quan tâm đến trẻ cho đến khi trẻ ngừng đánh và nói xin lỗi.

Dạy trẻ điều có thể làm

Trẻ hay đánh bạn vì trẻ không biết làm gì đúng đắn hơn. Vì thế, cha mẹ dạy cho trẻ điều trẻ có thể làm sẽ giúp trẻ tìm ra cách làm chủ cảm xúc một cách đúng đắn. Trong đó, giáo dục cảm xúc cho trẻ mầm non là một điều cha mẹ có thể áp dụng

Dạy trẻ cách giữ bình tĩnh

La mắng khi thấy trẻ hay đánh bạn chỉ làm cho trẻ càng bùng nổ cảm xúc dữ dội hơn. Việc dạy cho trẻ cách giữ bình tĩnh, chấp nhận quan sát cơn giận mà không phản ứng và “hạ hỏa” khi tức giận là rất quan trọng.

Duy trì các biện pháp kỷ luật

Cha mẹ có thể nói cho trẻ các điều luật, các biện pháp kỷ luật khi trẻ hay đánh bạn và kiên quyết áp dụng nó ngay cả khi ở nơi công cộng. Biện pháp có thể là dẫn trẻ về và không được chơi với các bạn nữa trừ khi trẻ đã biết cách cư xử.

Ngoài ra, cha mẹ cần nhất quán trong cách dạy con, để giúp trẻ hiểu được thế nào là đúng, thế nào là sai.

Quan tâm trẻ nhiều hơn

Cha mẹ quan tâm, đổ đầy tình yêu thương và khen thưởng khi trẻ làm tốt sẽ giúp trẻ cảm nhận được điều đúng nên làm. Trẻ sẽ dần học được cách làm chủ cảm xúc và làm những việc tốt để thu hút sự chú ý của cha mẹ thay vì đánh bạn để gây chú ý. 

Cha mẹ có sự bình an nội tâm, biết quan tâm và tìm hiểu trẻ sẽ giúp cha mẹ có những biện pháp phù hợp dành riêng cho con mình. Vì mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, có những cách áp dụng có thể hiệu quả với đứa trẻ này nhưng không hiệu quả với đứa trẻ khác. 

Hạn chế cho trẻ xem các nội dung tiêu cực 

Việc thường xuyên quan sát xem bé xem gì trên ti vi và các kênh youtube cho bé là cần thiết. Trẻ em rất hay bắt chước mọi thứ vì vậy những bộ phim hoạt hình có cảnh la hét, đánh nhau thì không nên cho trẻ xem.

Nhờ sự giúp đỡ của chuyên gia tâm lý 

Khi đã làm hết sức mà trẻ hay đánh bạn không thể kiểm soát được thì cha mẹ có thể nhờ sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý. Việc khám tâm lý cho trẻ sẽ giúp tìm ra lý do tại sao trẻ lại cư xử bạo lực như vậy. Từ đó, bác sĩ sẽ đưa ra các giải pháp phù hợp.

Nhờ sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý để giúp trẻ thay đổi hành vi

4Đôi lời từ AVAKids

Việc đánh mắng trẻ sẽ không giải quyết được tình trạng trẻ hay đánh bạn. Chỉ có tình yêu thương, quan tâm, tìm hiểu mới gắn kết mối quan hệ và nâng đỡ, hướng dẫn trẻ đi đúng hướng. Hy vọng với những thông tin trên đây, cha mẹ đã có thêm một số ý tưởng trong việc nuôi dạy, uốn nắn hành vi cho trẻ.

Quỳnh tổng hợp

Kiểm duyệt bởi Trúc Lâm