Vàng da ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân và cách điều trị

Vàng da ở trẻ sơ sinh là do rối loạn chức năng gan khiến da chuyển sang màu vàng. Đâu là lý do khiến trẻ sơ sinh bị vàng da? Hãy cùng chuyên mục Chăm sóc bé 0 - 3 tuổi của AVAKids tìm hiểu về vàng da ở trẻ sơ sinh nhé!

1Vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?

Vàng da ở trẻ sơ sinh là hiện tượng hồng cầu trong máu bị vỡ sự tăng Bilirubin gián tiếp. Nó có tỷ lệ mắc 25-30% ở trẻ đủ tháng và hầu hết xuất hiện ở trẻ thiếu tháng.

Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh xuất hiện trong tháng tuổi đầu tiên nhưng nguy hiểm nhất là trong 2 tuần đầu tiên.

Vàng da ở trẻ sơ sinh dạng bệnh lý có thể gây biến chứng khiến trẻ tử vong hoặc để lại di chứng khiến trẻ chậm phát triển. Do vậy, mẹ nên nhận biết được các dấu hiệu để phân biệt vàng da ở trẻ sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý.

Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh

Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh có thể ở mức độ nhẹ với trẻ đủ tháng. Biểu hiện của mức độ vàng da ở trẻ sơ sinh dạng sinh lý là chỉ vàng da đơn thuần ở vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn mà không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, lừ đừ.

Khi xét nghiệm, nồng độ Bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ thiếu tháng. Ngoài ra, tốc độ tăng Bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ. Bên cạnh đó, nước tiểu của trẻ sơ sinh có màu tối hoặc màu vàng và phân nhạt màu.

Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh

Biểu hiện vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh là tình trạng màu vàng da đậm xuất hiện sớm, không hết vàng sau 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ non tháng. Mức độ vàng xảy ra ở toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân và cả kết mạc mắt.

Ngoài vàng da ở trẻ sơ sinh, có xuất hiện các triệu chứng bất thường khác như lừ đừ, bỏ bú, co giật. Xét nghiệm thấy bilirubin trong máu tăng hơn bình thường. Nếu không được mẹ phát hiện và đưa đi điều trị vàng da bệnh lý kịp thời thì có thể xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh.

2Nguyên nhân dẫn đến vàng da ở trẻ sơ sinh

Yếu tố di truyền 

Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể do yếu tố di truyền. Tiền sử gia đình có người bị vàng da cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh này ở trẻ. 

Trẻ sơ sinh có thể bị vàng da từ rất sớm - Nguồn: unsplash

Sự tích tụ Bilirubin 

Ngoài yếu tố di truyền, các chuyên gia cũng nhận định vàng da ở trẻ sơ sinh là do bilirubin. Bilirubin là sản phẩm phụ được tạo ra khi các tế bào hồng cầu trong cơ thể phân huỷ theo chu kỳ.

Gan có chức năng xử lý bilirubin và ngăn chặn sự tích tụ của nó. Trong một số trường hợp, bilirubin vẫn tồn tại, tích tụ trong các tế bào của cơ thể do gan chưa hoàn thiện. Bilirubin có màu vàng tự nhiên dẫn đến da và tròng trắng mắt có màu vàng.

Vàng da do bú sữa mẹ

Một số trẻ do trẻ gặp khó khăn khi bú mẹ hoặc mẹ chưa tiết đủ sữa trong vài ngày đầu khiến trẻ mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột gây vàng da ở bé sơ sinh.

Nguyên nhân chính xác của vấn đề vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ được cho là xảy ra do các hợp chất trong sữa mẹ ức chế một số protein trong gan làm phá vỡ bilirubin.

Tình trạng vàng da do sữa mẹ thường xuất hiện trong tuần đầu tiên của trẻ và kéo dài trong vài tuần do chức năng gan chưa trưởng thành để đào thải, chuyển hoá bilirubin. Nếu bé chậm đi phân su có thể làm tăng tái hấp thụ bilirubin trong ruột.

Để khắc phục tình trạng này, mẹ nên cho trẻ bú thường xuyên hơn và theo dõi cân nặng trẻ. Mẹ không cần phải cho bé ngưng bú mẹ nếu trẻ vẫn bú tốt, tăng cân và khỏe mạnh.

Thông thường, vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ sẽ tự biến mất sau vài tuần mà không ảnh hưởng nhiều đến trẻ. Tuy nhiên, cũng cần phân biệt với vàng da do bệnh lý ở trẻ sơ sinh để được chẩn đoán đúng và điều trị kịp thời, nếu không sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các cơ quan trong cơ thể.

Trẻ mắc một số bệnh

Trong các trường hợp ít gặp, trẻ sơ sinh bị vàng da là dấu hiệu báo động của một căn bệnh tiềm tàng nào đó. Ở những trường hợp này, vàng da sẽ xuất hiện sớm trong vòng 24 giờ sau sinh.

3Dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh

Một số dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh có thể kể đến như sau:

• Da và tròng trắng mắt của trẻ chuyển sang màu vàng
• Trẻ bú ít, nước tiểu đậm màu, phân nhạt màu
• Đồng thời trẻ cũng hay quấy khóc hơn

4Khi nào cần đưa trẻ sơ sinh bị vàng da đi khám?

Ngoài những dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh như trên, trẻ còn có những triệu chứng nghiêm trọng dưới đây thì cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế khám để tìm nguyên nhân và điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh kịp thời:

• Tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh xuất hiện sớm trước 48 giờ sau sinh.
• Bé bị vàng toàn thân, cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
• Quá trình vàng da ở trẻ sơ sinh kéo dài trên 1 tuần đối với trẻ đủ tháng, trên 2 tuần với trẻ thiếu tháng.
• Trẻ sơ sinh bị vàng da kèm các dấu hiệu khác như bú ít, co giật, sốt, phân bạc màu.
• Dễ nhận biết dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh bằng mắt thường ở nơi có đủ ánh sáng.

Cách nhận biết dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh như sau:

• Ấn nhẹ ngón tay cái lên da trẻ trong vài giây, sau đó buông ra
• Nếu trẻ sơ sinh bị vàng da, ở nơi ấn ngón tay sẽ xuất hiện màu vàng rõ rệt
• Do đó, hàng ngày mẹ cần quan sát màu da toàn thân của trẻ ở nơi có nhiều ánh sáng

5Cách chẩn đoán bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh xuất hiện đầu tiên ở vùng mặt và củng mạc, tiếp đến là thân mình, đến cẳng tay, cẳng chân và cuối cùng ở lòng bàn tay và bàn chân. Cách nhanh nhất để phát hiện là dùng ngón tay ấn vào da trong khoảng 5 giây, buông ra quan sát xem da có vàng không.

Thông thường, bác sĩ chuyên khoa sẽ sử dụng máy đo bilirubin qua da (BILI check) để kiểm tra mức độ vàng da ở trẻ sơ sinh. Trên thực tế, kết quả qua máy đo này có thể sai số so với kết quả xét nghiệm máu khoảng 3-5 mg%. Do đó, nếu kết quả đo qua da chưa đạt yêu cầu thì bác sĩ sẽ xem xét cho xét nghiệm máu để định lượng bilirubin.

6Điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể được điều trị bằng các cách sau đây:

Chiếu đèn (Quang trị liệu)

Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh đơn giản, an toàn và hiệu quả. Mục đích của phương pháp này là sử dụng năng lượng ánh sáng để xuyên qua da giúp chuyển hóa Bilirubin tự do trong máu thành chất khác và đào thải ra ngoài phân, nước tiểu. Khi chiếu đèn, trẻ sẽ được ở trần, bịt mắt và bộ phận sinh dục.

Cung cấp đủ nước và năng lượng

Cung cấp đầy đủ nước và năng lượng thông qua đường bú hoặc truyền dịch cũng là phương pháp điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh. Trẻ sẽ được truyền Albumin và dùng các loại thuốc để gia tăng tốc độ chuyển hóa bilirubin gián tiếp.

Điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh bằng cách truyền máu

Truyền máu là biện pháp được sử dụng khi vàng da ở trẻ sơ sinh mức độ nặng. Phương pháp này được sử dụng khi bé thất bại khi điều trị với liệu pháp chiếu đèn hoặc có triệu chứng thần kinh đi kèm.

Tắm nắng để điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh

Thông thường, cách tắm nắng chỉ có thể áp dụng cho các trường hợp vàng da ở trẻ sơ sinh dạng sinh lý. Không thể áp dụng phương pháp này đối với trường hợp vàng da ở trẻ sơ sinh dạng bệnh lý.

Quá trình tắm nắng cho trẻ sơ sinh bị vàng da sẽ theo các bước sau:

• Vào những ngày đầu tắm nắng mẹ co thể để bé trong bóng râm cho quen dần
• Cho bé mặc quần áo bình thường và kéo áo phủ qua phần bụng, lưng để ánh nắng chiếu vào
• Đến ngày thứ hai tắm nắng, mẹ chỉ nên cho bé tắm trong 5 - 10 phút để bé quen với ánh nắng mặt trời

Một số điều mẹ cần lưu ý khi thực hiện chữa trị vàng da ở trẻ sơ sinh bằng cách tắm nắng:

• Trong quá trình này, chú ý theo dõi có biểu hiện bất thường gì trên da của trẻ không để điều chỉnh thời gian tắm nắng phù hợp
• Khi trẻ bắt đầu quen với việc tắm nắng, mẹ có thể tiến hành tắm nắng cho trẻ sơ sinh trong 15 - 20 phút và tối đa 30 phút ở những ngày tiếp theo
• Không cần mặc nhiều lớp đồ sơ sinh cho bé mà chỉ cần có bé mặc quần đùi để bé hấp thụ ánh nắng tốt hơn. Lưu ý, phải đội mũ và quấn khăn để mắt bé không bị ảnh hưởng bởi ánh nắng mặt trời

7Một số chú ý quan trọng khi tắm nắng cho trẻ sơ sinh bị vàng da

Mẹ cần nắm rõ được các lưu ý quan trọng dưới đây trong lúc tắm nắng cho trẻ sơ sinh bị vàng da:

• Chỉ cho trẻ sau 7 - 10 ngày tuổi.
• Nên cho bé bú sau khi tắm nắng.
• Chỉ nên mặc tã hoặc quần áo ngắn tay.
• Cho bé tắm nắng khi mặt trời vừa lên.
• Không tắm nắng cho trẻ qua cửa kính.
• Tăng thời gian tắm nắng lên 5 phút qua mỗi ngày.
• Không tắm nắng lúc 10 - 16 giờ vì lúc này tia cực tím rất mạnh.
• Không nên tắm ngay cho bé khi mới tắm nắng xong để bé không bị sốc nhiệt.
• Đối với vùng có nhiều nắng thì thời gian tắm nắng của bé nên được rút ngắn lại.
• Đưa bé đến gặp bác sĩ trong quá trình tắm nắng nếu thấy bé có biểu hiện kích ứng da.
• Dùng khăn mềm thấm mồ hôi liên tục không để mồ hôi tích tụ lâu trên da tránh cảm lạnh trong lúc tắm nắng.

8Biến chứng của bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Biến chứng của bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh rất hiếm khi xảy ra đối với trẻ sinh đủ tháng. Tuy nhiên, với trẻ sinh thiếu tháng, đặc biệt là sinh non, tỷ lệ gặp biến chứng sẽ cao hơn.

Mức độ bilirubin cao có thể làm tổn thương não và hệ thần kinh, đặc biệt làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về bại não, ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển sau này của trẻ.

Trẻ có biểu hiện ngủ li bì và quấy khóc khi bilirubin làm tổn thương não - Nguồn: unplash

Biểu hiện khi bilirubin gây tổn thương não là trẻ ngủ li bì, sốt cao, quấy khóc, bỏ bú,...

9 Cách phòng ngừa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Thông thường, vàng da ở trẻ sơ sinh dạng sinh lý sẽ tự khỏi trong vòng một đến hai tuần. 

Nếu vàng da ở trẻ sơ sinh kéo dài hơn sáu tuần dù đã được bác sĩ can thiệp, thì phụ huynh cần yêu cầu lấy mẫu xét nghiệm để xác định nguyên nhân, có hướng điều trị phù hợp cho trẻ.

Hầu hết bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh đều không thể phòng ngừa. Tuy nhiên, đây không phải là bệnh quá nguy hiểm. Các mẹ cần cho con bú đầy đủ cữ sữa và chỉ ngừng cho con bú khi được bác sĩ chỉ định.

Vì sữa mẹ đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Chế độ chăm sóc và dinh đưỡng đầy đủ sẽ giúp trẻ vượt qua trình trạng bệnh một cách an toàn.

10Một số câu hỏi thường gặp về vàng da ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ có thường gặp không?

Theo các chuyên gia, vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ chiếm 0.5 đến 2.4% trẻ sơ sinh.

Phân biệt vàng da ở trẻ sơ sinh do sinh lý và vàng da ở trẻ sơ sinh do bệnh lý như thế nào?

Vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ thường sẽ biến mất sau khoảng thời gian ngắn. Dấu hiệu để nhận biết vàng da ở trẻ sơ sinh bệnh lý là trẻ sẽ bị hôn mê, co giật.

Tắm nắng có khắc phục được vàng da ở trẻ sơ sinh?

Các chuyên gia chỉ ra rằng tắm nắngcó thể làm giảm lượng bilirubin và khắc phục được vàng da ở trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, với sự thay đổi của khí hậu hiện nay, trong ánh sáng mặt trời có chứa rất nhiều UVA, UVB gây hại cho da.

Vì thế, phụ huynh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trong quá trình điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh. Tránh trường hợp tự ý cho trẻ tiếp xúc với ánh sáng mặt trời làm hại da.

Không tự ý phơi trẻ dưới ánh sáng mặt trời để trị vàng da ở trẻ sơ sinh- Nguồn: unsplash

Hy vọng những thông tin do AVAKids tổng hợp đã giúp các bậc phụ huynh hiểu rõ hơn về vấn đề vàng da ở trẻ sơ sinh. Khi thấy trẻ sơ sinh có dấu hiệu vàng da, vàng mắt, cha mẹ cần đưa trẻ đến khám tại cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Mọi thông tin do AVAKids/Vũ Trụ Bỉm Sữa cung cấp chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Để an toàn trong việc chữa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh, ba mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

Yến Nga tổng hợp từ momjunction.

Kiểm duyệt bởi Anh Thư